Podstawa programowa fizyka
(etap III, rok szkolny, od którego obowiązuje: 2009 / 2010)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
Cele kształcenia – wymagania ogólne:
I. Wykorzystanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prostych zadań obliczeniowych.
II. Przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników.
III.Wskazywanie w otaczającej rzeczywistości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą poznanych praw i zależności fizycznych.
IV.Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy przeczytanych tekstów (w tym popularno-naukowych).
Zalecane warunki i sposób realizacji:
Nauczanie fizyki na III etapie edukacyjnym należy rozpocząć od wyrobienia intuicyjnego rozumienia zjawisk, kładąc nacisk na opis jakościowy. Na tym etapie nie wymaga się ścisłych definicji wielkości fizycznych, kładąc nacisk na ich intuicyjne zrozumienie i poprawne posługiwanie się nimi. Wielkości wektorowe należy ilustrować graficznie nie wprowadzając definicji wektora. Nie wymaga się wprowadzania pojęcia pola elektrycznego, magnetycznego i grawitacyjnego do opisu zjawisk elektrycznych, magnetycznych i grawitacyjnych. Wszędzie, gdzie tylko jest to możliwe, należy ilustrować omawiane zagadnienia realnymi przykładami (w postaci np. opisu, filmu, pokazu, demonstracji). Należy wykonywać jak najwięcej doświadczeń i pomiarów posługując się możliwie prostymi i tanimi środkami (w tym przedmiotami użytku codziennego). Aby fizyka mogła być uczona jako powiązany z rzeczywistością przedmiot doświadczalny wskazane jest, aby jak najwięcej doświadczeń było wykonywanych bezpośrednio przez uczniów. Należy uczyć starannego opracowania wyników pomiaru (tworzenie wykresów, obliczanie średniej) wykorzystując przy tym, w miarę możliwości, narzędzia technologii informacyjno-komunikacyjnych. Nauczyciel powinien kształtować u uczniów umiejętność sprawnego wykonywania prostych obliczeń i szacunków ilościowych, zwracając uwagę na krytyczną analizę realności otrzymywanych wyników. Formuły matematyczne wprowadzane są jako podsumowanie poznanych zależności między wielkościami fizycznymi. W klasie I i II gimnazjum nie kształci się umiejętności przekształcania wzorów – uczniowie opanują ją na zajęciach matematyki. Wymagana jest umiejętność sprawnego posługiwania się zależnościami wprost proporcjonalnymi. Ze względu na duże trudności w jasnym i prostym przedstawieniu najnowszych odkryć, w podstawie programowej nie ma zagadnień związanych z fizyką współczesną. Warto jednak wprowadzać jej elementy wykorzystując zalecenia, dotyczące nabycia przez uczniów umiejętności rozumienia i streszczania tez artykułów popularnonaukowych. Ze względu na szybkość zmian technologicznych przykłady zastosowań konkretnych zjawisk należy dobierać adekwatnie do aktualnej sytuacji. W trakcie nauki uczeń obserwuje, opisuje i wykonuje jak najwięcej doświadczeń. Nie mniej niż połowa doświadczeń wymienionych w podstawie programowej dla przedmiotu fizyka w zakresie rozszerzonym powinna zostać wykonana samodzielnie przez uczniów w grupach pozostałe jako pokaz dla wszystkich uczniów, w miarę możliwości wykonany przez wybranych uczniów pod kontrolą nauczyciela.
Wymagania szczegółowe:
1.Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń:
1.1)posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu przelicza jednostki prędkości
1.2)odczytuje prędkość i przebytą odległość z wykresów zależności drogi i prędkości od czasu, oraz rysuje te wykresy na podstawie opisu słownego
1.3)podaje przykłady sił i rozpoznaje je w różnych sytuacjach praktycznych
1.4)opisuje zachowanie się ciał na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona
1.5)odróżnia prędkość średnią od chwilowej w ruchu niejednostajnym
1.6)posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego
1.7)opisuje zachowanie się ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona
1.8)stosuje do obliczeń związek między masą ciała, przyspieszeniem i siłą
1.9)posługuje się pojęciem siły ciężkości
1.10)opisuje wzajemne oddziaływanie ciał posługując się trzecią zasadą dynamiki Newtona
1.11)wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwustronnej, bloku nieruchomego, kołowrotu
1.12)opisuje wpływ oporów ruchu na poruszające się ciała.
2. Energia. Uczeń:
2.1)wykorzystuje pojęcie energii mechanicznej i wymienia różne jej formy
2.2)posługuje się pojęciem pracy i mocy
2.3)opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę energii
2.4)posługuje się pojęciem energii mechanicznej jako sumy energii kinetycznej i potencjalnej
2.5)stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej
2.6)analizuje jakościowo zmiany energii wewnętrznej spowodowane wykonaniem pracy i przepływem ciepła
2.7)wyjaśnia związek między energią kinetyczną cząsteczek i temperaturą
2.8)wyjaśnia przepływ ciepła w zjawisku przewodnictwa cieplnego oraz rolę izolacji cieplnej
2.9)opisuje zjawiska topnienia, krzepnięcia, parowania, skraplania, sublimacji i resublimacji
2.10)posługuje się pojęciem ciepła właściwego, ciepła topnienia i ciepła parowania
2.11)opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji.
3.Właściwości materii. Uczeń:
3.1)analizuje różnice w budowie mikroskopowej ciał stałych, cieczy i gazów
3.2)omawia budowę kryształów na przykładzie soli kamiennej
3.3)posługuje się pojęciem gęstości
3.4)stosuje do obliczeń związek między masą, gęstością i objętością ciał stałych i cieczy, na podstawie wyników pomiarów wyznacza gęstość cieczy i ciał stałych
3.5)opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego na wybranym przykładzie
3.6)posługuje się pojęciem ciśnienia (w tym ciśnienia hydrostatycznego i atmosferycznego)
3.7)formułuje prawo Pascala i podaje przykłady jego zastosowania
3.8)analizuje i porównuje wartości sił wyporu dla ciał zanurzonych w cieczy lub gazie
3.9)wyjaśnia pływanie ciał na podstawie prawa Archimedesa.
4.Elektryczność. Uczeń:
4.1)opisuje sposoby elektryzowania ciał przez tarcie i dotyk wyjaśnia, że zjawisko to polega na przepływie elektronów analizuje kierunek przepływu elektronów
4.2)opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jednoimiennych i różnoimiennych
4.3)odróżnia przewodniki od izolatorów oraz podaje przykłady obu rodzajów ciał
4.4)stosuje zasadę zachowania ładunku elektrycznego
4.5)posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako wielokrotności ładunku elektronu (elementarnego)
4.6)opisuje przepływ prądu w przewodnikach jako ruch elektronów swobodnych
4.7)posługuje się pojęciem natężenia prądu elektrycznego
4.8)posługuje się (intuicyjnie) pojęciem napięcia elektrycznego
4.9)posługuje się pojęciem oporu elektrycznego, stosuje prawo Ohma w prostych obwodach elektrycznych
4.10)posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu elektrycznego
4.11)przelicza energię elektryczną podaną w: kilowatogodzinach na dżule i dżule na kilowatogodziny
4.12)buduje proste obwody elektryczne i rysuje ich schematy
4.13)wymienia formy energii na jakie zamieniana jest energia elektryczna
5.Magnetyzm. Uczeń:
5.1)nazywa bieguny magnetyczne magnesów trwałych i opisuje charakter oddziaływania między nimi
5.2)opisuje zachowanie igły magnetycznej w obecności magnesu oraz zasadę działania kompasu
5.3)opisuje oddziaływanie magnesów na żelazo i podaje przykłady wykorzystania tego oddziaływania
5.4)opisuje działanie przewodnika z prądem na igłę magnetyczną
5.5)opisuje działanie elektromagnesu i rolę rdzenia w elektromagnesie
5.6)opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów z elektromagnesami i wyjaśnia działanie silnika elektrycznego prądu stałego.
6.Ruch drgający i fale. Uczeń:
6.1)opisuje ruch wahadła matematycznego i ciężarka na sprężynie oraz analizuje przemiany energii w tych ruchach
6.2)posługuje się pojęciami amplitudy drgań, okresu, częstotliwości do opisu drgań, wskazuje położenie równowagi oraz odczytuje amplitudę i okres z wykresu x(t) dla drgającego ciała
6.3)opisuje mechanizm przekazywania drgań z jednego punktu ośrodka do drugiego w przypadku fal na napiętej linie i fal dźwiękowych w powietrzu
6.4)posługuje się pojęciami: amplitudy, okresu i częstotliwości, prędkości i długości fali do opisu fal harmonicznych oraz stosuje do obliczeń związki między tymi wielkościami
6.5)opisuje mechanizm wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych
6.6)wymienia od jakich wielkości fizycznych zależy wysokość i głośność dźwięku
6.7)posługuje się pojęciami infradźwięki i ultradźwięki.
7.Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń:
7.1)porównuje (wymienia cechy wspólne i różnice) rozchodzenie się fal mechanicznych i elektromagnetycznych
7.2)wyjaśnia powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego rozchodzenia się światła w ośrodku jednorodnym
7.3)wyjaśnia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle płaskim, wykorzystując prawa odbicia opisuje zjawisko rozproszenia światła przy odbiciu od powierzchni chropowatej
7.4)opisuje skupianie promieni w zwierciadle wklęsłym posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej, rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez zwierciadła wklęsłe
7.5)opisuje (jakościowo) bieg promieni przy przejściu światła z ośrodka rzadszego do ośrodka gęstszego optycznie i odwrotnie
7.6)opisuje bieg promieni przechodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą (biegnących równolegle do osi optycznej) posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej
7.7)rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki, rozróżnia obrazy rzeczywiste, pozorne, proste, odwrócone, powiększone, pomniejszone
7.8)wyjaśnia pojęcia krótkowzroczności i dalekowzroczności oraz opisuje rolę soczewek w ich korygowaniu
7.9)opisuje zjawisko rozszczepienia światła za pomocą pryzmatu
7.10)opisuje światło białe jako mieszaninę barw, a światło lasera jako światło jednobarwne
7.11)podaje przybliżoną wartość prędkości światła w próżni wskazuje prędkość światła jako maksymalną prędkość przepływu informacji
7.12)nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone, światło widzialne, promieniowanie nadfioletowe i rentgenowskie) i podaje przykłady ich zastosowania.
8.Wymagania przekrojowe. Uczeń:
8.1)opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego doświadczenia, wyjaśnia rolę użytych przyrządów, wykonuje schematyczny rysunek obrazujący układ doświadczalny
8.2)wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla wyniku doświadczenia
8.3)szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku i ocenia na tej podstawie wartości obliczanych wielkości fizycznych
8.4)przelicza wielokrotności i podwielokrotności (przedrostki mikro-, mili-, centy-, hekto-, kilo-, mega-). Przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina, doba)
8.5)rozróżnia wielkości dane i szukane
8.6)odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli
8.7)rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie danych liczbowych lub na podstawie wykresu oraz posługuje się proporcjonalnością prostą
8.8)porządza wykres na podstawie danych z tabeli (oznaczenie wielkości i skali na osiach) a także odczytuje dane z wykresu
8.9)rozpoznaje zależność rosnącą i malejącą na podstawie danych z tabeli lub na podstawie wykresu oraz wskazuje wielkość maksymalną i minimalną
8.10)posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej
8.11)zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia fizycznego jako przybliżony (z dokładnością do 2- 3 cyfr znaczących)
8.12)planuje doświadczenie lub pomiar, wybiera właściwe narzędzia pomiaru mierzy: czas, długość, masę, temperaturę, napięcie elektryczne, natężenie prądu.
